Çocuklarda Göz Muayenesi Neden Önemlidir?

Görme değerlendirmesi ve takibi, çocukların erken yaşlarında tedavi edilebilecek göz hastalıklarının zamanında tanısı için gereklidir.

Doğumdan sonra 1-2 ay içinde doğumsal katarakt, gözyaşı yollarında tıkanıklıklar, doğumsal glokom gibi tanılar için ilk muayene yapılmalıdır.

Bir yaş dolayında ise bebeğin her iki gözle de takip yeteneği ve kayma olup olmadığına dair bazı ölçümlerin yapılması görme değerlendirmesi açısından önem taşır. 3 yaşına kadar ise, doktorla oyun bazında iletişim kurabildiğinde okuma kartları ve resimler öğretilerek ilk görme ölçümü yapılabilir.

Göz tembelliği (ambliyopi) açısından bu muayenenin 3 yaşa kadar tamamlanması arzu edilir. Daha sonra hiçbir sorun saptanmamış çocuklarda bile okula başlarken bu muayene tekrarlanmalıdır. Görme muayenesinde gözlük gerektiren bir bozukluk varsa gözbebeği büyütülüp uyum yeteneği bozularak da ölçüm yapılır.

Çocukluk çağı göz hastalıklarının çoğu erken tanı konduğunda tedavi edilebilir hastalıklardır. Çocukluk döneminde tedavi edilmeyen göz hastalıkları, ilerleyen dönemlerde görme kaybı riski taşıdığı için; çocuk göz kontrollerine dikkat edilmesi gerekir. Yapılan çalışmalar; görme bozukluklarının, okula başlayacak yirmi çocuktan birini ve okula giden dört çocuktan birini etkilediğini gösteriyor. Bu nedenle önemli sorunların erken tanısı için düzenli göz muayenelerinin yapılması gerekir. Çocuklarda görülen göz rahatsızlıklarını şöyle sıralayabiliriz:

Çocuk Kataraktları Nedir?

Yetişkinlerde katarakt çok sık rastlanan bir problem olmasına karşın yenidoğan ve çocukluk çağında daha nadir ama özel bakım gerektiren bir problemdir.

Katarak Nedir?

Katarakt, doğal olarak şeffaf olan lensin bulanık ya da buzlu cam haline gelmesi ve görme gelişimine engel olmasıdır.

Bebek ve Çocuklarda Katarak – Doğumsal Katarak

Yenidoğan döneminde görülen tipine ‘doğumsal katarakt’ adı verilir.

Doğumsal kataraktlar, ailesel olabilir veya olmayabilir. Bir ya da iki gözü birden tutabilir. Genellikle doğumsal kataraktlarla birlikte gözü ilgilendiren başka hastalıklar da görülebilir. Sistemik metabolik bir hastalıkla beraber görülebilir.

Doğumdan sonraki ilk birkaç hafta, sinir sistemi ve görme yolları ile ilgili hızlı gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Erken tanı ve uygun zamanda cerrahi önemlidir. Bu dönemde göz ve ilgili beyin alanları görme konusunda yeteri kadar uyarı alamazlarsa normal görme fonksiyonu gelişimi olamaz. Daha sonra da bu gelişim sağlanamaz.

Bebeklerde Gözyaşı Yollarında Tıkanıklık Nedir?

Bazı bebeklerde doğum sırasında buruna açılan kanalın ağzında normalde olan ama kendiliğinden açılan bir zarın kaybolmaması veya bu kanalın iyi gelişmemesi nedeniyle kanal tıkanıklığı olabilir.

Nasıl Tedavi Edilir?

Bu durumda bebeklerin o gözünde yaşarma ve çapaklanma izlenir. Bu tıkanıklık %90-95 oranında masajla ilk 1 yıl içinde iyileşmektedir. Tedavide doktorun tarif edeceği şekilde gözyaşı kesesinden buruna doğru günde en az 3 kez masaj yapılması önerilir.

Sarı-yeşil iltihaplı çapak olduğunda doktor gerekli görürse masajla birlikte antibiyotikli damla verebilir. Bir yaşa kadar açılmayan tıkanıklıklarda, kontrol edilemeyen sürekli çapak varlığında veya şiddetli çevre dokulara da ilerleyen enfeksiyon görüldüğünde ‘probing’ denilen sondalama işlemi uygulanır. Sondalamada kesi yoktur ve sonrasında ağrı duyulmaz. Ancak işlem bebeğin hareketsiz olmasını gerektirdiğinden maske ile genel anestezi altında yapılır. Sondalamanın18 aydan önce yapılması başarı şansını artırır. İki işlem yapılmış ancak tekrarlayan durumlarda yine genel anestezi altında tüp konması işlemi yapılır. Tüp 4-5 ay bırakılır. Daha sonra anestezi gerekmeden alınabilir.

Prematüre Retinopatisi Nedir?

Prematüre retinopatisi (ROP), düşük doğum ağırlıklı erken doğan (prematüre) bebeklerde görülen bir retina hastalığıdır.

ROP taramasında sınır, 30 hafta altı ve 1500 gr altı olarak genel kabul görmektedir. Ancak çocuk doktoru herhangi bir haftada ya da kilogramda doğan bebek için ROP muayenesi gerekliliği saptayabilir. Retina damarlarının gelişimi tamamlanmamıştır. Erken doğum olduğunda bu damarların gelişimi durabilir. Damarlar tekrar büyümeye çalıştıklarında, özellikle yüksek yoğunlukta oksijen verildiğinde anormal damarlanma görülebilir. Düzenli olarak retina muayenesi yapılarak, bu şekilde anormal damarlanma varlığının erken saptanmasına ve olanaklı ise de durdurulmasına çalışılır. Muayene damla ile göz bebekleri büyütülerek hastane ortamında yapılır. ROP saptanırsa gerekli haftalık aralıklarla takip edilir. Bazen damarlar büyümelerini tamamlarlar ve ROP geriler, bazen de ileri safhaya geçer. Bu geçiş dönemi tesbit edildiğinde retinaya lazer uygulamaları ya da göz içi enjeksiyonlar ile görme kaybı önlenmeye çalışılır.

Göz Tembelliği Nedir?(Ambliyopi)

Gözün hipermetropi, miyopi, astigmatizma, katarakt, şaşılık gibi nedenlerle iyi görememesi sonucunda görme yollarının gelişememesidir.

Sıklıkla bir gözün normal olup diğer gözün hipermetropi, astigmatizma veya miyopi nedeniyle az görmesi göz tembelliğine yol açar. Ancak yüksek hipermetrop, miyop, astigmat bulunduğunda çift taraflı tembellik de gelişebilir. Her yüz çocuktan dördünde göz tembelliği bulunur. Göz tembelliğinin sebebi katarakt veya şaşılıksa aile bunu fark edebilir. Ancak bir göz normal, diğer gözde hipermetrop, miyop ve astigmat gibi yüksek derecede kırma kusuru varsa ailenin fark etmesi mümkün olmaz. Çünkü bir gözü normal gören çocuğun şikâyeti yoktur. Bu nedenle her anne babanın 5 yaşından önce çocuğunun gözlerini kontrol ettirmesi gerekir. Göz bozuklukları genellikle kalıtsaldır. Ailesinde göz bozukluğu olan çocuklarda tembellik riski fazladır. Böyle durumlarda daha erken yaşta göz muayenesi gerekebilir.

Şaşılık

Kaymanın kendiliğinden düzeleceği ümidi ile beklemek yanlıştır Birçok anne-babanın merak ettiği ‘acaba çocuğumun gözü kayıyor mu’ sorusunu ve bu sorunun ardında yatan birçok ayrıntı… Şaşılık tedavisinde erken teşhis ve tedavi önemlidir. Tedavide geç kalınması sonucu ve başarıyı etkilemekte, belli yaştan sonra ise başarı şansını azaltmakta, hatta imkansız hale getirmektedir. Bu nedenle, şaşılık konusunda anne-baba-hekim arasında büyük görevler düşmektedir. Çocuklarda ailenin dikkatini çeken normalin dışında bir bulgu, belirti tespit edildiğinde ihmal edilmemeli, ‘çocuktur sonra düzelir’ gibi oyalayıcı bir düşünceye kapılmamalıdır. Kaymanın kendiliğinden düzeleceği ümidi ile beklemek çok yanlıştır.

Şaşılık Nedir?

İki gözün, uzaktaki bir cisme baktıklarında, optik eksenlerinin paralelliklerinin bozulmasına şaşılık denir. Yapılan araştırmalarda toplumun yüzde 2’sinde belirgin (manifest) olan şaşılığa rastlanmıştır. Yüzde 4‘ünde ise gösterilemeyen (demonstre edilmeyen) üç boyutlu görme kusurları bulunmaktadır. Tembellik (ampliopi) ekseriyetle geri dönüşümlüdür. Ancak zamanında teşhis ve tedavi edilmediği takdirde ilerleyen yaşlarda tedavisi mümkün olmamaktadır. Şaşılık bir tembellik sebebi olup, bu yönüyle de ayrı bir önem arz eden hastalıktır. Şaşılığın, yatay kaymalar (içe-dışa) ve dikey kaymalar (yukarı-aşağı) olmak üzere çeşitli şekilleri vardır. Göz kayması (şaşılık) her yaşta görülebileceği gibi, çocukluk yaşlarında da görülebilmekte, bu yaşta görülen şaşılıklarda anne-babalara büyük görevler düşmektedir.

Şaşılık Nedenleri

Şaşılığın birlikte olduğu hastalıklar ve durumlar şunlardır: Gebelik esnasında olan problemler (prematüre doğum, rahim içi enfeksiyonlar), doğum travması (forseps, vakum), ailede kayma hikayesi, doğumsal anomaliler, zihinsel gerilik, kromozom hastalıkları, düşük sağlık seviyesi ve göz hastalıkları. Ekseri vakalarda şaşılık nörolojik ve göz hastalıklarıyla birlikte olmayabilir. Bazı durumlarda da tembellik yaparak kaymaya neden olurlar. Kaymaya sebep olan hastalıklar; yüksek kırma kusurları, kapak düşüklüğü, gözün gelişim bozukluğu ve göz içi hastalıklardır.

Küçük Çocuklarda Görmenin Test Edilmesi

Toplumda bu kadar sık görülen şaşılık için anne ve babaya büyük görev düştüğünü söylemiştik. Çocuklardaki göz kaymalarında anne-babalar nelerden şüphelenmelidirler:

• Çocuktaki bakış pozisyonunda gözlerdeki asimetrizm.
• Çevreden insanların bu durumu belirtmeleri.
• Çocukta anormal baş pozisyonu, çocuğun başını yana eğmesi, dik tutamaması.
• Çocuğun görmesinde problem varsa, özellikle televizyona yakından bakıyorsa hem kırma kusurları açısından hem de şaşılık açısından şüphelenilebilir.

Şüphelenme dışında esas olarak çocuk normal şartlarda doğduğunda, 1 yaşında, 3 yaşında göz doktorlarıyla görüştürülmelidir.

Şaşılıkta Tedavi Yöntemleri

Şaşılıkta tedavi yapılabilmesi için, öncelikle doğru teşhis önemlidir. Bu da anne-baba-hekim üçgeninden geçmektedir. Erken teşhis ve tedavi şaşılık tedavisinde başarı şansını artırır zira ilerleyen yaşlarda tedavi şansı azalmaktadır. Şaşılık tedavisinde amaç;

• Kaymanın düzeltilmesi
• Tembelliğin düzeltilmesi
• Binoküler görmenin (iki gözle üç boyutlu görme) düzeltilmesidir.

Kaymanın Düzeltilmesi

Kaymanın düzeltilmesi optik veya cerrahi tedavi ile olur.

Optik Tedavi:

UK/U oranının normal olduğu akomodatif şaşılıklarda en geçerli tedavi yöntemi gözlüktür. Şaşılığın başladığı yaştan itibaren çocuğa sürekli gözlük taktırılır. UK/U oranının yüksek olduğu olgularda bifokal (uzağa ayrı, yakına ayrı dioptrili) gözlük verilir.

Cerrahi Tedavi:

Çoğunlukla akomodatif olmayan ve kısmi akomodatif şaşılıklarda uygulanır. Bu yöntemle göz dışındaki kasların çekme kuvvetleri azaltılır veya çoğaltılır.

Tembellik (Ampliopi) Düzeltilmesi:

Çeşitli yöntemler arasında en çok kullanılan kapatma yöntemidir. Sağlam göz kapatılarak tembel gözün çalışması sağlanır. Çocuklarda kapatılan gözün bir süre sonra tembelleşeceği dikkate alınarak, iki yaşına kadar olan çocuklardan kapatma dönüşümlü olarak uygulanır. İki yaşıyla altı yaş arasında görme derecesi saptanabileceğinden sağlam göz sürekli kapatılır ve belirli aralıkta görme derecesi ölçülür.

Binoküler Görmenin (İki Gözle Üç Boyutlu Görme) Düzeltilmesi:

Şaşılık tedavisinin en güç aşaması binoküler görmenin düzeltilmesidir. Bunun için kaymanın ve tembelliğin daha önceden tedavi edilmiş olmaları gerekir. Binoküler görme özel alet ve yöntemlerle geliştirilmeye çalışılır. Şaşılık tedavisinde erken teşhis ve tedavi önemlidir. Tedavide geç kalınması sonucu ve başarıyı etkilemekte, belli yaştan sonra ise başarı şansı azalmakta hatta imkansız hale gelmektedir. Bu nedenle bu konuda anne-baba-hekim üçgenine büyük görevler düşmektedir. Çocuklarda ailenin dikkatini çeken normalin dışında bir bulgu, belirti tespit edildiğinde ihmal edilmemeli, ‘çocuktur sonra düzelir’ gibi oyalayıcı bir düşünceye sahip olunmamalıdır. Kaymanın kendiliğinden düzeleceği ümidi ile beklemek çok yanlıştır.

Çocuklarda göz kapağı düşüklüğü Nedir?

Çocuklarda görmeyi engelleyerek göz tembelliğinin oluşmasına neden olan göz kapak düşüklüğü ne yazık ki çocuk büyüyünce halledilir düşüncesiyle ihmal edilebiliyor.  Böyle bir durumla karşılaşmamak için kapak düşüklüğünün seviyesi muayene sırasında iyi değerlendirilmeli ve göz bebeğini örten kapaklar operasyonla onarılmalıdır. 

Göz Kapağı Düşüklüğü Ne Zaman Tedavi Edilmelidir?

Hasta yakınları göz kapağının düşük olup olmadığından genelde şüphelenebiliyorlar. Fakat bazen göz doktoru yerine başka doktorlara gittiklerinden yanlış bilgilendirmeyle de karşılaşabiliyorlar. Göz sağlığının bu durumdan ne kadar etkileneceği operasyonun zamanlamasıyla yakından ilgilidir. Aileler çocuklarında göz kapak düşüklüğünden şüphelendikleri an mutlaka bir göz doktoruna başvurmalıdırlar.

Göz Kapağı Düşüklüğü Nasıl Tedavi Edilir? 

Göz kapak düşüklüğü operasyonları ortalama 15-20 dakika sürmektedir. Burada iki yöntem uyguluyoruz. İlki göz kapağını kaldıran kas yeteri kadar çalışıyorsa bu kasın kuvvetlendirilerek daha iyi çalışır hale getirilmesidir. İkincisi ise, eğer göz kapağını kaldıran kas çalışmıyorsa yapay bir askı takarak yeniden çalışmasına yardımcı olduğumuz yöntemdir. Operasyon sonrası takibin çok iyi yapılması göz sağlığı açısından önemlidir.